Foguèt un temps que la Drecha se disiá descomplexada per assumir sas contradiccions mentre que l’Esquèrra o foguèt pas jamai… Ara avèm un president, jupiterian de segur mas tanben descomplexat dins gaireben totes los domenis del moment que degun li rebeca pas res. Per prendre pas qu’un domeni que deuriá, en principi, aver pas res a far amb la politica, avèm un president de la francofonia descomplexada, una francofonia de plan pè dins son sègle, une francofonia que l’ideal seriá que foguèsse en anglés ! Lo president es lo primièr dins l’istòria de la França d’après-guèrra a parlar anglés sens que degun aja enveja de se trufar, o de sa lenga o de son accent – aquí dessús, a quelques progrèsses a far ! L’òme reponsable de l’Estat-nacion e de la lenga-religion gausa anar contra la dòxa monolingüa de nòstre grand país. Quand s’adreça oficialament a los que nos crompan armas e avions, parla anglés ; tot parièr quand parla amb los financièrs, etc. Que los interprèts oficials quiten de trabalhar per protestar contra aquela usurpacion, se’n chauta ! França dins son sègle, qué ! Encara mai fòrt, empleguèt de franglés quand s’adrecèt a l’augusta assemblada dels academicians franceses en parlant d’una democracia bottom up ; academicians suspreses de segur sens parlar dels promotors de l’occitan qu’an pas que Fai tirar, Marius o Hilh de puta ! e autras formuletas per escampilhar dins lo francés academic… Son discors sus la lenga francesa presenta suls cinc continents a regaudit los tenents de la lenga-religion e lo president foguèt relaiat de tira a l’assemblada nacionala. Una deputada LREM assimilèt las calandretas e autras diwan a d’associacions terroristas e lo pòrta-espalda del Mélenchon s’illustrèt contra las escòlas immersivas e las derivas consequentas ! Nos cal pas plànger, çaquelà, per çò que lo president nos balha la clau per rendre nòstras lengas descomplexadas e de plan pè dins lo sègle novèl : las cal aprene, estudiar parlar, escriure en… anglés !

Andriu de Gavaudan

Son pas nombroses sul planeta los exemples de seguir que nos permeton de dire o de pensar qu’un pas es mai qu’un pas e qu’es una avançada per melhorar las causas – e daissi de caire la gent politica ! Joan Baez es, per ieu, un d’aqueles. Al moment que va entamenar sa darrièra virada professionala, pòt èsser ufanosa de son percors en sa qualitat de cantaira. Aquela femna es estada pendent mai de cinquanta ans de totas las luchas en favor de l’egalitat raciala en los Estats Units, de l’emancipacion del « sèxe fèble », contra las guèrras triomfantas… e colonialas ! etc.

Legir la seguida... 

Qualques problèmas de santat mai tard, coma se ditz, e l’atge per capelar lo tot e ne soi arribat que soi pas pus a córrer d’un bòrd a l’autre coma i èri acostumat. Empacha pas que Internet ajuda a se téner al fial dels eveniments e que pòdi seguir poètas, escrivans, cantaires… en anant consultar los malhums, filats e autres rets socials. Los temps son pas tant aisits qu’aquò pels aparaires de nòstra lenga e de nòstra cultura e cal saludar los que luchan sens relambi, amb l’energia del desespèr a còps. Son pas nombroses sul planeta los exemples de seguir que nos permeton de dire o de pensar qu’un pas es mai qu’un pas e qu’es una avançada per melhorar las causas – e daissi de caire la gent politica ! Joan Baez es, per ieu, un d’aqueles. Al moment que va entamenar sa darrièra virada professionala, pòt èsser ufanosa de son percors en sa qualitat de cantaira. Aquela femna es estada pendent mai de cinquanta ans de totas las luchas en favor de l’egalitat raciala en los Estats Units, de l’emancipacion del « sèxe fèble », contra las guèrras triomfantas… e colonialas ! etc.

Per aquela lucha, a pas agut besonh ni de fusilh ni de bombas… Qualques paraulas – mas qualas paraulas ! – amb l’ajuda d’una guitarra, e una votz encantarèla çaquelà, li an permés de joslevar las folas e de las far comuniar dins un meteis espèr per un avenidor melhor. Foguèt amb Martin Luther King al mai fòrt de las luchas contra l’apartheid de fach que subissián los Negres – excusatz : los Afro-Estatsunidencs –, foguèt en Vietnam jos las bombas estatsunidencas e, de segur, las luchas per l’egalitat òme-femna — o femna-òme, causissètz – li son pas jamai estadas estrangièras. Lèu lèu es venguda l’icòna presada pels mèdia mas a pas jamai, que sàpii, donat dins lo people per se far de publicitat. Desempuèi mai de cinquanta ans, de quora en quora, podèm seguir son caminament e l’enténer, totjorn autan resolguda, sens se far d’illusions mas amb una certitud empruntada benlèu al filosòf Lao-zi que diguèt : « Un viatge de mila lègas comença per un primièr pas. »

Andriu de Gavaudan

Fòto : ©Nadia Clabassi

La « doulce France » se melhora pas se ne cresèm los mèdia ! Escandals, desonèstetat, atemptats… i sèm acostumats. L’antiparlamentarisme fa flòri en causa del comportament dels elegits – pas totes çaquelà ! E de nos rebecar que la democracia a un prètz es pas jamai estada una responsa de prene en compte. La Republica es ben malauta mas la vida vidanta contunha per çò que cadun a sos pensaments, quitament los amonedats que se demandan coma far per n’aver encara mai en regretant, per qualques uns, de poder pas seguir lo còfre sus l’ataüc. A còps, çaquelà, i a qualque novèla que s’arrapa a la memòria, un pauc coma aquelas cançons que vos demòran dins lo cap tot lo sant clame del jorn. Ieu, foguèt l’autre jorn a l’anóncia de la causida de la « piucèla d’Orleans » per las fèstas que se debanan cada an dins aquesta vila. Los de ma generacion an pas jamai doblidat qu’èra a las escòlas qu’avián fach la coneissença amb lo plumet de l’Enric IV, lo verd Galant e los espleches de la Joana d’Arc, la piucèla d’Orleans.

E se los mèstres explicavan a léser çò qu’èra un plumet, passavan lis sul verd Galant e la piucèla e… nos acontentavan d’aquò. Tot aquò per dire qu’aquelas doas figuras son emblematicas de la grandor de França. Alara, quina idèa passèt pels caps de la jurada quand causiguèron la « piucèla » de las fèstas ? Dison qu’aviá totas las qualitats requistas pel job ; doblidèron pas qu’una causa : Vercingetorix foguèt pas son aujòl ! Amb un paire polonés e una maire del Benin, afortís per d’unes la teoria del remplaçament de las populacions. Es un sacrilègi e una insulta a la patria e a l’imatge d’aquela santa – de circonstància – pels tenents de l’identitat exagonala de « raça » blanca dempuèi l’an pèbre. « Puretat de la raça »… Legiguèri causòtas aquí dessús longtemps a, me sembla. Imaginatz, anuèit, De Gaulle se passejar pertot en França amb sa « DS noire » ?

Andriu de Gavaudan

Imatge : Pintura de Jules Eugène Lenepveu entre 1886 e 1890

Ieu qu’ai totjorn pensat qu’èri un aluserpit, ai sofèrt de ma manca de notorietat. Çaquelà, quand me’n vau passejar suls malhums socials, me sembla pas talament dificil de l’aver aquela notorietat. Recentament, los «  inventors » de #MeToo o de #BalanceTonPorc sul bresilhadís – lo Twitter francés – de servici an fach la Una dins totes los mèdia… e soi envejós de veire que, quitament s’an pas 100 % d’aprovacion, son estats liked per milions de followers. — A, l’engèni de la lenga francesa ! — e es pas partit per s’arrestar. Me’n saupèssi servir d’aqueles malhums, lançariái dins l’etèr quicòm suls vièlhs coma #TornatzLossòusLosVièlhs… non pas los vièlhs vièlhs, non pas los vièlhs plocs, mas los vièlhs babyboomers, los que nos an metut dins la panada ont nòstra societat se tròba ara. Aqueles paucvals, aqueles pelhards an viscut dins un monde del plen emplec o quasi ont se podiá far ribòta e jogar a la bèstia de las duas esquinas gràcias a l’invencion de la pilula e a l’abséncia del sida.

L’inflacion monetària e las aumentacions de salaris lor an permés de se constituar un patrimòni a rens non còsta, etc. E ara, aprofièchan de la retirada sens jamai èsser vergonhoses d’aver laissada una situacion economica catastrofica amb per consequéncia un caumatge massís, en cò dels joves en particular. Après tant d’annadas de fatalisme – «  Avèm tot ensajat » diguèt Tonton quand èra pas encara « Dieu » ! – e de daissa-córrer, se n’anava temps qu’un govèrn prenguèsse las bonas decisions (hmm, hmm), es a dire prene als retirats, jos la forma d’una taxa, qualques sòus per ajudar los joves que patisson per se ganhar la vida quand la se pòdon ganhar. De tota faiçon, un vièlh a pas cap de despensas qu’a ja tot e son pas qualques menudalhas – 30 € a 80 € per mes per un ensenhaire per exemple – que los va empachar de viure ! E coma disiá l’autre : « Anem, papè, lo prendràs pas dins lo trauc ! »

Andriu de Gavaudan

Per un còp, que serà un punt de vista cortet a perpaus de la lenga… Los que segueishen los tribalhs deu Congrès e d’autas Acadèmias que començan d’aver quauques otís gramaticaus sus la tela que pòden har servici. Que’s tròba pr’aquò monde que repotegan pr’amòr la lenga e seré crestada dens la mesura que los responsables de las publicacions dison la lor ambicion de hargar ua lenga « uniformizada », au mensh per dialècte. Los medishs que proclaman hòrt e mòrt çaquelà que la nosta lenga, ua dens la soa diversitat, deu estar ensenhada e promavuda… Qu’èm aquí fàcia a un cas de consciéncia : coma ensenhar un detzenat de formas (leugèrament) diferentas aus drollets ? Que cau començar per ua basa dialectau comuna e, mei tard, har arremarcar que i a d’autas formas… Lo demei, literatura, cançon, etc. qu’es quauquarren mei… Ne cadré pas que los parçans gascons e sian separats per la medisha lenga…

Fonts : Chatbèrt (Ramon). Questions de lenga (1983). Romieu & Bianchi. Gramatica de l’occitan gascon contemporanèu (2005). Loís Alibèrt Gramatica occitana.

Andriu de Gavaudan

Ieu, autant e mai que los autres benlèu, m’arriba d’escarraunhar nòstre lenga a l’escrich coma a l’oral ; e las ipercorreccions se tròban mai d’un còp jos lo calam o dins la boca dels aprenents. Aital, los qu’insistan per emplegar *pausicion, *interpausicion, etc. per çò que son derivats de pausar e de sos compausats ! Devon èsser normalament sul modèl de pausar e posicion ; donc, compausar e composicion, impausar e imposicion, etc. Vaquí la tièra non-exaustiva dels mots que se compòrtan aital : depausar, dispausar, expausar, interpausar, juxtapausar, superpausar, transpausar, antepausar, pòstpausar, etc. De segur, se pòdon trobar d’endreches ont l’alternància jòga pas mas son pas majoritaris. Ailàs, dins los diccionaris occitans, caben d’incoeréncias : lo que fa una proposicion deu propausar quicòm e non pas *prepausar si que non preposicion e proposicion serián identics ! Mas sabèm totes que los Occitans se congostan d’aquelas garrolhas lingüisticas…

Fonts : Chatbèrt (Ramon). Questions de lenga (1983). Romieu & Bianchi. Gramatica de l’occitan gascon contemporanèu (2005). Loís Alibèrt Gramatica occitana.

Andriu de Gavaudan

Se sap que los qu’an per mestièr d’ensenhar la lenga quitan pas de dire als aprenents qu’a nòstra lenga li agrada lo present del subjontiu e quitament l’imperfach ! Lo present del subjontiu se tròba tanben dins de frasas qu’an pas res d’optatiu amb l’omission de la conjoncion que : Me vengan pas quèrre per o far ! Las tripas, ne pòdi manjar dos còps dins la jornada… mas me’n tornen pas balhar lo lendoman ! S’aprenga coma cal nòstra lenga e… la mitat del camin serà fach ! Se pòt remarcar a còps una abséncia de conjoncion dins de proposicions qu’indican mai o mens una alternativa : Per pas res, sovent, volgatz o non, vos fan clavar las maissas ! O florissa la patz, o toquèsse l’alarma, la justícia, la fe […] coma l’aiga a la mar se rendián a son arma (Godolin). Es lo Ramon Chatbèrt, de segur, que nos a fornit la matèria…

Fonts : Chatbèrt (Ramon). Questions de lenga (1983). Romieu & Bianchi. Gramatica de l’occitan gascon contemporanèu (2005). Loís Alibèrt Gramatica occitana.